De bodem is de basis. Niet alleen voor boeren, maar ook voor de natuur en landschap op het bedrijf. De kunst is om de bodem voor je te laten werken. Saskia van Noordt is bodemcoach en helpt op aanvraag boeren meer te weten te komen over de gesteldheid van hun bodem.

 

Hoe gezonder de bodem, hoe vitaler het gewas

30% van alle biodiversiteit bevindt zich in de bovenste meter van de bodem. Dat bodemleven bestaat uit microflora (bacteriën en schimmels) en microfauna zoals aaltjes, mijten en wormen. Hoe gezonder de bodem, hoe vitaler het gewas en het leven boven de bodem (weide- en akkervogels). Er zijn minder gewasbeschermingsmiddelen nodig, doordat de bodem en het gewas weerbaarder zijn. Voedingsstoffen worden beter benut. Een goede bodemstructuur en voldoende organische stof in de bodem zorgen voor een beter watervasthoudend vermogen, waardoor er minder emissies naar grond- en oppervlaktewater plaats vindt. Door het organische stofgehalte in de bodem te verhogen, kunnen we meer CO2 vastleggen. Daarmee is het een van de sleutels voor het tegengaan van klimaatverandering.

Het opleiden van Bodemcoaches

De kennis over de bodem zit nog maar bij een handjevol mensen. Deze kennis mag niet verloren gaan en moet weer verspreid worden bij de boeren. Daarom heeft Water, Land & Dijken het initiatief genomen om, samen met de andere agrarische collectieven, bodemcoaches op te leiden, die de boeren gaan helpen meer met de kwaliteit en duurzaamheid van hun bodem bezig te zijn.
In 2017 zijn de eerste 6 bodemcoaches opgeleid voor de veehouderij in de veen en klei-op-veen gebieden in Noord-Holland.

In 2018 is gestart met de opleiding van 8 bodemcoaches voor de akkerbouw, bollenteelt en tuinbouw. De bodemcoaches hebben allemaal een achtergrond in de landbouw en hebben kennis van de bedrijfsvoering en gebruik van machines op het boerenbedrijf. In de opleiding tot bodemcoach krijgen ze de specifieke bodemkennis, die ze combineren met hun landbouwkennis.

De bodem-APK begint met een profielkuil

Melkveehouderij en zorgboerderij Andréhoeve vroeg om een bodemcoach om subsidie aan te vragen voor bredere en flexibelere banden op hun nieuwe tractor/trekker. Deze kunnen rijden met lage bandenspanning en zorgen zo voor minder verdichting op het land en dat helpt weer met het verbeteren van de kwaliteit van het land. Boer André Schilder vindt het belangrijk om rekening te houden met de natuur en de samenleving en staat daarom ook open voor extra kennis en advies van Saskia.
Saskia is een van de eerste 6 bodemcoaches en leert de boer zijn eigen bodem kennen in de context van zijn eigen bedrijfsvoering. De boer krijgt advies bij het nemen van maatregelen om de bodemkwaliteit te verbeteren. Dit doet zij door met de boer een profielkuil te graven en de bodem ‘te lezen’. Saskia kijkt naar, de structuur, de kleur, de beworteling, het bodemleven en de waterhuishouding.

Saskia:” We graven vandaag op drie verschillende percelen een profielkuil. Dan kijken we naar een verticale doorsnede van de bodem. Ik let hierbij op de structuur van de grond, de beworteling, het bodemleven en de waterhuishouding. De vorm van gronddeeltjes zegt al veel over de bodem. Afgeronde stukken met veel poriën en wormengangen zijn een stuk gezonder dan brokkelige, scherpe stukken waar water en wortels niet doorheen kunnen.” We zien een duidelijk verschil in kwaliteit en het wordt dan ook meteen duidelijk waarom volgens André het slechtere stuk perceel het ‘minder’ doet. Op het proefstuk van 50 cm zien we op het onderste gedeelte een dikke kleilaag die ervoor zorgt dat het water niet makkelijk weg kan, waardoor in de laag erboven lang water blijft staan, en de wortels daar niet goed in groeien. Het onderzoek wordt vastgelegd in een bodem-APK en André krijgt een advies over zijn bodem en indien mogelijk een beter bodembeheer.

Een gezonde bodem

Wormen leveren een grote bijdrage aan een gezonde bodem. Zij zijn de wegenbouwers van de bodem. Hun bijdrage aan waterinfiltratie is erg groot. Per 100 gram regenwormen op een vierkante meter neemt de waterinfiltratie met 150 millimeter per uur toe. De gangen die de wormen graven helpen de wortels dieper in de bodem door te dringen. Ploegen is dan ook af te raden omdat het het voedsel van de wormen aantast. Vooral het aandeel van de verticaal gravende ‘pendelaar’ is essentieel voor de waterinfiltratie en vervoer van voedingsstoffen. Het mest van de worm is ook zeer rijk aan voedingsstoffen. In wormenpoep komt vijf keer meer plantbeschikbare stikstof voor, zeven keer meer oplosbare fosfaat en elf keer meer kalium dan in de omringende bodem.

“Het gaat in de bodem ook over energie en eiwitten, oftewel koolstof en stikstof. Naast wormen zitten er in de bodem allerlei beestjes zoals schimmels, bacteriën en insecten, noem het maar de voedselketen in de bodem. Elk van deze beestjes vervult een functie. Schimmels zorgen bijvoorbeeld voor een goede structuur door draden te maken waarmee ze de bodem verweven. Daarnaast leggen ze voedingsstoffen vast, zodat deze niet uitspoelen.”

3 tips voor een gezondere bodem

  • Graaf een profielkuil om te zien hoe je bodem ervoor staat.
  • Pak de waterhuishouding aan als deze niet in orde is, om te zorgen dat overtollig water goed weg kan. Als water op of in het land blijft staan, dan zorgt dat voor zuurstofloze omstandigheden, wat zorgt voor een afname van bodemactiviteit en totale verslechtering van de bodemconditie. Ook wortels kunnen minder goed gedijen in zuurstofarme grond, waardoor een verminderde opname van voedingsstoffen ontstaat.
  • Voorkom verdichting door met lage bandenspanning te rijden en op banden die dat aan kunnen. De bodem kan een druk aan van maximaal 1 bar onder droge omstandigheden en van 0,5 bar als het nat is. Daarboven volgt verdichting, waardoor de poriën in de grond worden dichtgedrukt en er ook minder zuurstof in de bodem zit (zie ook verhaal bij waterhuishouding)

Een bodemcoach aanvragen

Via het Landbouwportaal Noord-Holland kunnen de boeren in Noord-Holland een gratis bezoek van een bodemcoach aanvragen. Meer info hier. Inmiddels zijn al 50 agrarische bedrijven bezocht door een bodemcoach en de ambitie is dit jaar nog eens 70 bezoeken uit te voeren. En daarmee is een begin gemaakt met het versterken van de zo belangrijke kennis over de bodem bij de boeren in Noord-Holland. Dit zal uiteindelijk niet alleen de kwaliteit van de bodem versterken, maar ook de biodiversiteit.

Tekst en fotografie: Rogier Reker, community manager Groen Kapitaal

Tekst bij kop Een Gezonde Bodem: (interview Tijmen van Zessen in het blad Veeteelt met Nick van Eekeren, onderzoeker bij het Louis Bolk Instituut)