Op 11 juli brachten we met een klein gezelschap (IVN en Groen Kapitaal) een bezoek aan twee groene schoolpleinen in de provincie Noord-Holland als onderdeel van het project Groene Schoolpleinen.
Het verslag
In de ochtend stond een bezoek aan Jenaplan basisschool de Verrekijker in Den Helder op het programma en in de middag bezochten we evangelische basisschool het SchatRijk in Zaandijk. Hoewel beide groen zijn de pleinen bijna als elkaars uiterste te omschrijven. De pleinen verschillen in aanzicht, gebruik en speelmogelijkheden. Zo vormden zij samen een mooie invulling van onze excursie en geven ze een goed beeld van de diversiteit op het gebied van groene schoolpleinen. Onderstaand is een verslag van het bezoek aan beide schoolpleinen te lezen.
De Verrekijker: een visueel aansprekend plein, met een hoge speeldruk en regels aan het spel.
Het SchatRijk: een bruingroen plein in ontwikkeling, met veel natuurspeelmogelijkheden.
De Verrekijker
Bij de Verrekijker werden we verwelkomt door Marleen, leerkrachtondersteuner. Hoewel Marleen niet bij de aanleg van het plein betrokken is geweest, kon zij ons alles vertellen over het plein in gebruik.
De Verrekijker huist sinds 2013 op de huidige, nieuwbouwlocatie, waar het een plein deelt met drie andere organisaties. Bij aanleg van het plein in 2013 is in overleg gekozen om voor een groen plein te kiezen. Om een te hoge speeldruk op het plein te voorkomen verloopt het gebruik van het schoolplein door de drie organisaties via een rooster. Alle kinderen maken van het groene plein gebruik, van jong tot oud. Naast de groene speelplaats heeft de school toegang tot een grijs plein waar gevoetbald kan worden.
In het proces van aanleg van het groene plein is gekozen om samen te werken met een lokaal tuincentrum. Deze keuze is gemaakt op basis van prijs/kwaliteit, echter een achtergrond in de aanleg van groene speelplaatsen had het tuincentrum niet. Het tuincentrum heeft het ontwerp gemaakt, de aanleg verzorgt en heeft in de eerste jaren ook het onderhoud verzorgt. Vanwege de hoge kosten van het onderhoud heeft de school gekozen het onderhoud van het plein zelf op zich te nemen. Voor het snoeiwerk kan de school rekenen op hulp van een nabijgelegen school binnen het speciaal onderwijs.
Bij het aanleggen van het groene plein is gekozen om het plein niet helemaal groen te maken, maar het groene hart van het plein te omsluiten met een grijze ring. Deze betegeling wordt onder andere gebruikt om met fietsjes op te spelen. In het groene hart van het plein zijn verschillende houten speeltoestellen geplaatst, zoals een glijbaan en schommels. Op het plein is een insectenhotel te vinden en eetbaar groen in de vorm van fruitbomen en bessenstruiken. Langs de muren liggen borders, gevuld met planten welke bijen, vlinders en andere insecten aantrekken. Planten zoals brandnetels blijven in enige mate staan om kinderen te leren waar ze wel en niet aan kunnen zitten. Een stenen zitkuil vormt een buitenlokaal. Het plein wordt met name gebruikt voor spel en ook voor bewegend leren (denk aan het Zweeds renspel) en voor onderzoekend- en ontdekkend leren (bijvoorbeeld ‘doe vrijdag’ opdrachten). Zo nu en dan vinden tekenlessen op het plein plaats. Aan het spelen op het groene schoolplein heeft de school regels verbonden. Zo mogen kinderen bladeren en takjes niet van planten af halen en is spelen met takken niet toegestaan.
Sinds de aanleg van het plein zijn enkele aanpassingen op het plein gemaakt. Zo bleek dat grasmatten wegsleten en dus zijn deze vervangen door kunstgras. In de bosjes zijn door de kinderen nieuwe, ongewenste paadjes gemaakt. Om het ontstaan van paadjes te voorkomen zijn vervolgens hekjes van wilgentakken geplaatst. In het begin werd dusdanig veel zand mee het gebouw in gelopen dat de vloeren binnen de school sleten. Inmiddels zijn houtsnippers gestort en zijn richting de ingang van de school roosters in de paden geplaatst, waardoor minder zand mee naar binnen wordt gelopen. Voor nu is de Verrekijker erg blij met haar groene schoolplein. Voor de komende jaren staan dan ook geen veranderingen op het programma.
Het SchatRijk
Bij het SchatRijk werden we verwelkomt door Marc van de Geer, directeur. Marc had al jarenlang als directeur op andere scholen en locaties de wens om een groen schoolplein aan te leggen, maar steeds was hier, bijvoorbeeld vanwege vandalisme op het schoolplein, geen mogelijkheid voor. Toen het SchatRijk rond 2013 de mogelijkheid kreeg om te verhuizen naar een nieuwe locatie met een omheind plein, is begonnen met de vergroening hiervan.
Het plein wordt in delen vergroend. Deze keuze komt voort uit het ontbreken van voldoende financiële middelen om het plein in een keer te vergroenen. De eerste fase van vergroening is deels betaald uit eigen fondsen van de school. Voor verdere vergroening hoopte de school aanspraak te maken op subsidies, maar subsidie aanvragen liepen steeds op niets uit.
Dit om verschillende redenen, bijvoorbeeld omdat er op het plein al het een en ander vergroend was, of omdat het plein niet openbaar toegankelijk is. Ieder jaar maakt de school ruimte in haar budget vrij voor het onderhoud van het plein. Verdere vergroening en de aanleg van nieuwe elementen moet grotendeels bekostigd worden door middel van verschillende acties, zoals sponsorlopen. Het is dan ook fijn dat er op de school onder ouders, leerlingen en leerkrachten veel draagvlak is voor het groene schoolplein. In het gehele proces van vergroening is Marc kartrekker geweest.
Dit draagvlak is prettig omdat de school in de aanleg en het onderhoud van het groene plein vaak gebruik maakt van de mankracht van ouders en/of leerlingen. Zo vindt (twee maal) jaarlijks een onderhoudsdag plaats. Het inschakelen van expertise wordt echter niet geschuwd. Voor het uitdenken van, en hulp bij de beginselen van aanleg van nieuwe elementen wordt vaak kennis in huis gehaald. Zo ook bij het ontwerpen en uitgraven van de enkele jaren geleden aangelegde paddenpoel.
Hoewel de vergroening in delen plaats vindt, is op het plein weinig tegelwerk meer te vinden. Alleen een stuk van de ingang van het plein tot de ingang van de school is betegeld gebleven voor de nooddiensten.
Op het plein is een insectenhotel te vinden, welke is verwerkt in de stenen cirkel van het buitenlokaal. Het buitenlokaal wordt regelmatig gebruikt in verschillende lessen. Een stuk verderop staat een grote lemen oven, welke regelmatig wordt gebruikt in kooklessen. Twee reguliere speeltoestellen vallen enigszins uit de toon op het groene plein maar zijn meegenomen van het oude plein en nog te goed om te verwijderen. We vinden een waterelement op het plein en een mud kitchen. De school beschikt over een grote moestuin, waarin alle kinderen uit groep zes eigen groentes verbouwen. Op een afgezet stuk plein vinden we een paddenpoel op een stukje land gevuld met planten welke bijen, vlinders en andere insecten aantrekken. Aan de achterzijde van de school een veld om te voetballen, in bomen te klimmen en hutten te bouwen.
Veel regels zijn er op het plein niet. Voor de aanleg van het groene plein heeft de school een informatieavond opgezet voor ouders van leerlingen. Op deze avond is uitvoerig gesproken over aanvaardbare risico’s. Voor de veiligheid van de jongere kinderen is de paddenpoel omheind. Na een ongeluk tijdens het klimmen is in de klimbomen aangegeven tot welke hoogte kinderen mogen klimmen. Verder mag en kan bijna alles op het plein.
Het plein is altijd in beweging en vernieuwing. Niet ieder groen element blijkt echter een succes. Zo is een van de aangelegde groene heuvels inmiddels van het gras ontdaan en geslonken in omvang. Daarnaast moeten op het plein bewuste keuzes worden gemaakt. Zo wordt in het waterelement leidingwater gebruikt, omdat het grondwater in de Zaanstreek verontreinigd is.
Het SchatRijk is nog lang niet klaar met het vergroenen van het plein. De wensenlijst is nog lang. Bovenaan staat nu, naar wens van de kinderen, een boomhut. De eerste inzamelactie hiervoor heeft inmiddels plaatsgevonden, maar er zijn nog heel wat inzamelacties nodig voor de boomhut geplaatst kan worden. Directeur Marc hoopt in de toekomst nog eens van een subsidieregeling gebruik te kunnen maken om de vergroening van het plein een boost te geven.
Tekst: Noa Dunnewind en Peter Luijten IVN
Fotografie: Rogier Reker en Peter Luijten