Hortus Alkmaar, de apotheek van moeder Natuur

Een unieke botanische tuin van bijna 2 hectare met ruim 700 geneeskrachtige planten. Waar grootmoeders al weet van hadden en de moderne medische wetenschap nog meer van zou moet weten. De natuur weet het allemaal.

De Hortus Alkmaar

De Hortus in Alkmaar vindt haar medische oorsprong in 1723 als Collegium Medico-Pharmaceuticum van het chirurgijnsgilde. In 1762 werd dit de Hortus Medicus Alckmariensis. In 1981 kwam het welbekende VSM met de botanische tuin voor hun producten. In 2011 zette de Stichting Hortus Alkmaar deze tuin voort. Hortus Alkmaar, niet zomaar een eendagsvlieg dus.

De hortus leeft. Voor jong en oud is het een praktische universiteit over de wondere wereld van biodiversiteit. Van broedende ijsvogels, bijenkasten, visvijver met omgekeerd aquarium tot kascafé met een theetuin waar je je eigen thee kunt samenstellen. Je kunt er allerlei bijzondere planten en zaden kopen. Wat je wil weten over geneeskrachtige kruiden, je kunt het hier leren. En dat allemaal volledig biologisch.

Zo lopen we langs de S en de R van de SRL-gel. Moeilijke namen als Symphytum officinale (smeerwortel), Rhus toxicodendron (gifsumak) en Ledum palustre (moerasrozemarijn). Het groeit hier allemaal. Maar ook als je blaasproblemen hebt, of last van bedplassen, dan vind je hier je natuurlijke medicijn.

Het doel van de Hortus

Het belang van behoud van biodiversiteit.

Het in standhouden en waar mogelijk uitbreiden van de collectie planten met geneeskrachtige of gezondheid bevorderende potentie.
Het uitvoeren van projecten en het bieden van educatie op het gebied van geneeskrachtige kruiden, gezondheid, natuur, biodiversiteit, milieu en duurzaamheid.

De Hortus merkt dat de focus van publiek en de markt is veranderd. De vraag en daarmee de productie van geneeskrachtige kruiden neemt af. De focus verlegt zich nu meer richting educatie op publiek en beleving door middel van praktische educatie over natuur, kruiden en biodiversiteit. Zo ontvangt de Hortus jaarlijks 16.000 bezoekers, leren 2.500 kinderen per jaar over de diverse kruiden die door de ruim 100 vrijwilligers worden onderhouden en kun je zelfs door IVN opgeleide natuurgidsen worden rondgeleid.

Het belang van de Hortus

Naast educatie is de biodiversiteit in Hortus Alkmaar enorm belangrijk. De grote hoeveelheid planten in de collectie alsmede het feit dat er gedurende tenminste 30 jaar geen gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest zijn gebruikt hebben ervoor gezorgd dat er zich een rijke flora en fauna heeft ontwikkeld.

Juist door de kleinschaligheid en de diverse relaties tussen planten onderling en het optreden van planten als gastheer voor insecten is deze hoge biodiversiteit mogelijk. Tevens zorgen planten en insectenleven voor voedsel voor diverse andere groepen van organismen.

De oorsprong van medicatie en waarom heksen op hun bezem vliegen

Veel medicijnen vinden hun oorsprong in kruiden uit de natuur. Een voorbeeld hiervan is Digitalis (vingerhoedskruid) dat gebruikt wordt om hartritmestoornissen te behandelen. De farmaceutische industrie heeft de actieve stoffen gewonnen uit dit plantje en het medicijn Digitoxine of Digoxine is hierdoor ontwikkeld. Erik:” In de 20^ste eeuw bijvoorbeeld, was hennep een veelgebruikt medicijn. Zoals de CBD-olie en de THC.

Een andere plant is de Ephedra (zeedruif) die al duizenden jaren wordt gebruikt in de traditionele Chinese geneeskunde bij astma, hooikoorts en verkoudheid. Maar als efedrine werd dit tot 2004 gebruikt als prestatieverhogend middel in sommige topsporten. Een ander voorbeeld is de Atropa bella donna, bekend als atropine, gebruikt ter behandeling van hartritmestoornissen. Deze werd vroeger gebruikt door vrouwen als druppels in de ogen. De vrouwen kregen hierdoor hele mooie grote wijde pupillen. Maar ook nu nog gebruikt de oogarts hiervoor een afgeleid product.

Ook veel andere kruiden zijn hier te vinden. Zoals de Phytolacca (karmozijnbes) dat vroeger gebruikt werd om de wijn mooi rood te kleuren. Een slecht idee omdat de plant giftig is. De Stinkende Gouwe tegen wratten. De Mandragora (Alruin), één van de bestanddelen van de ‘hallucinerende’ heksenzalf. De wortel hiervan lijkt een beetje op een mannetje. Als je de wortel uit de grond trok, gaf dit mannetje een harde schreeuw. Zo hard, dat als je de schreeuw hoorde je dood neer viel. Wat mensen vroeger deden is een touw om de staart van de hond binden en de hond lieten ze vervolgens de wortel uit de grond trekken. Of dit waar is weten we niet, maar dit is het verhaal. In de Harry Potter films wordt dit kruid zelfs gebruikt om negatieve spreuken ongedaan te maken.

Dat heksen op bezems vliegen vindt zijn oorsprong in het gebruik van deze heksenzalf. Een mix van Atropa, de doornappel, bilzenkruid mengden ze met varkensvet en smeerden dit onder hun oksels. De hallucinerende werking van deze kruiden deden de heksen ‘trippen’ waardoor ze dachten dat ze konden vliegen. We doen voor het eerst dit jaar voor de jongere bezoekers nu ook een heksenrondleiding om de mensen met deze verhalen kennis te laten maken. Leuk om dan ook de vleesetende planten te laten zien.

Een rondleiding met Erik ten Winkel

Penningmeester Erik ten Winkel is dagelijks te vinden in de Hortus Alkmaar. Gepassioneerd vertelt hij over de Hortus. Bioloog van oorsprong, in 1974 gepromoveerd op het gebied van water, heeft Erik een bedrijf gehad op het gebied van wateronderzoek, ecologisch -en toxicologisch onderzoek. Toen Erik dit bedrijf had verkocht raakte hij verzeild in de IT. Ook deze bedrijven heeft hij verkocht en is zich toen gaan richten op ontwikkelingswerk in Azië en Zuid-Amerika. Met name op het gebied van aquacultuur en waterzuivering.

Vol enthousiasme laat hij dan ook het omgekeerde aquarium in de vissenvijver zien. “Ongelooflijk leuk voor de bezoekers om te zien dat de vissen uit de vijver naar boven kunnen zwemmen, maar ook salamanders en waterkevertjes laten zich hier vaak zien.”