Wat betekent klimaatadaptatie?
Klimaatadaptatie is het nemen van maatregelen die de impact van de gevolgen van klimaatverandering kunnen verzachten. In het bebouwd gebied wordt vooral overlast verwacht door hittestress, zware regenval en periodes van droogte. Deze veranderingen kunnen lokaal een grote impact hebben op de leefbaarheid van gebieden voor bepaalde soorten. Klimaatverandering kan op die manier een bedreiging vormen voor de biodiversiteit in de stad. In de Klimaateffectatlas zijn deze gevolgen op verschillende kaarten zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld voor hittestress of de waterdiepte bij hevige neerslag.
Klimaatadaptieve maatregelen kunnen echter ook kansen bieden voor het versterken van die biodiversiteit: ‘groene’ oplossingen zijn vaak kosteneffectief, dat wil zeggen relatief niet duur en met bijkomende maatschappelijke baten. Door meer groen te planten in de stad kan er een lokaal verkoelend effect ontstaan. Daarnaast wordt met minder verharding de infiltratiecapaciteit van de bodem vergroot. Door in sterk verharde, ‘grijze’ gebieden meer groen of natuurlijke waterberging aan te leggen kan dus zowel een plus worden gerealiseerd voor de klimaatadaptatie als ook voor de biodiversiteit.
De Gemeente Heerenveen heeft in 2020 zelfs één uitvoeringagenda gemaakt voor de thema’s klimaatadaptatie en biodiversiteit. Doormiddel van een uitvoeringsagenda bestaande uit verschillende projecten worden de doelen op het gebied van klimaatadaptatie en biodiversiteit zoveel mogelijk integraal benaderd.
Het combineren van gemeenschappelijke problemen en klimaatadaptatie?
Maatregelen op het gebied van klimaatadaptatie die bottom-up in de wijken worden uitgevoerd kunnen bijdragen aan de sociale cohesie in de wijk en daarnaast de leefomgeving aantrekkelijker maken en de biodiversiteit versterken. Denk bijvoorbeeld aan vergroening, het afkoppelen van regenpijpen of de aanleg van groene daken. Meer grootschalige werkzaamheden, bijvoorbeeld aan de riolering en afvoer, kunnen bijvoorbeeld worden gecombineerd met de warmtevoorziening of het aanpakken van de infrastructuur.
Welke kleinschalige maatregelen kun je nemen in de stad?
De website van Amsterdam Rainproof heeft een toolbox met voorbeelden van maatregelen die in verschillende delen van de stad of straat kunnen worden genomen. Je kan de toolbox hier vinden. Denk bijvoorbeeld aan de aanleg van wadi, een groot netwerk van infiltratiekratten, of zelfs een waterplein. De website van platform Haarlemmermeer Waterproof geeft ook een breed overzicht aan maatregelen en voorbeelden.
Het Kennisportaal Klimaatadaptatie heeft een tool gepubliceerd die de effectiviteit van verschillende maatregelen inzichtelijk maakt voor een werkgebied naar keuze. De tool kan bijvoorbeeld gebruikt worden om scenario’s mee op te stellen voor een bepaalde wijk en een lijst aan maatregelen te verkennen. Lees hier meer over deze Toolbox Klimaatbestendige Stad.
Hoe kan de gemeente initiatieven op het gebied van klimaatadaptatie en biodiversiteit ondersteunen?
Initiatieven op het gebied van klimaatadaptatie die verder gaan dan enkel groen aanleggen kunnen al snel ingewikkeld worden. Er is veel kennis beschikbaar bij de waterschappen, organisaties als Amsterdam Rainproof, NME’s, IVN en de Natuur en Milieufederatie Noord-Holland. Bewonersinitiatieven zijn ook gebaat bij ondersteuning vanuit de gemeente. Zorg voor één aanspreekpunt waar informatie en materiaal kan worden opgevraagd. Daarnaast kan, als de middelen het toestaan, financiering beschikbaar worden gesteld voor bewonersinitiatieven. De groendienst van de gemeente Alkmaar maakte bijvoorbeeld de inspiratiegids Meedoen in het Groen om de mogelijkheden te illustreren.
Hoe kun je bewoners prikkelen om huis en tuin klimaatadaptiever in te richten?
‘Klimaatadaptatie’ is voor veel mensen een abstract begrip. Vaak zijn mensen wel geïnteresseerd in vergroening of afkoppelen, maar doen dat niet vanuit het motief ‘klimaatadaptatie’ maar omdat ze er andere voordelen in zien, zoals het creëren van een aantrekkelijke tuin. Je kan dus een veel bredere groep bewoners bereiken door
‘klimaatadaptatie’ niet te presenteren als een doel op zich maar als een bijkomend voordeel van op zichzelf interessante maatregelen.
De gevolgen van klimaatverandering worden de laatste jaren steeds zichtbaarder voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan het noodweer dat in juni 2021 in grote delen van Noord-Holland voor overlast zorgde of de extreme hitte en droogte van de zomer van 2020. Gebruik deze momenten om het belang van klimaatadaptatie te onderstrepen en de gevolgen tastbaar te maken.
Zorg voor laagdrempelige informatie en inspiratie, via de website van de gemeente of bijvoorbeeld sociale media. Zet bestaande initiatieven of een vraagbaken in je gemeenten in de spotlight en verwijs naar goede voorbeelden en bronnen van meer informatie.
Denk bijvoorbeeld aan:
- De Vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling heeft het Handboek voor de Watervriendelijke Tuin gepubliceerd, met kennis en tips die mensen in en om het eigen huis kunnen toepassen.
- De brochure Door de tegels de tuin niet meer zien van het Kennisportaal Klimaatadaptatie, met tips voor privé tuinen.
- De brochure De Klimaatactieve Stad van Natuur en Milieu Overijssel licht enkele praktisch voorbeelden van maatregelen uit.
Daarnaast kun je onderzoeken of er ook regelingen of subsidies beschikbaar kunnen worden gesteld aan bewoners die met eigen huis en tuin aan de slag gaan (zoals het plaatsen van een regenton of infiltratiekrat).
Welke stappen kan een gemeente zelf zetten om de openbare ruimte klimaatadaptief in te richten?
Niet alleen in tuinen en gebouwen, maar ook in de openbare zijn grote stappen te zetten om bebouwde gebieden klimaatadaptief in te richten. Er kan op kleine schaal verharding verwijderd worden, bijvoorbeeld door middel van geveltuintjes en perken. Er zijn echter ook meer grootschalige maatregelen die kunnen worden genomen in de openbare ruimte. De Gemeente Schagen is bijvoorbeeld van plan om 300.000 bomen te planten in haar gemeente. Ook kan er onderzocht worden hoe regenwater kan worden afgevangen om het riool te ontzien en in te zetten in tijden van droogte. Kijk voor meer inspiratie naar de kennisdossiers op de website van Klimaatadaptatie Nederland.
Subsidie: Gemeenten kunnen in 2022 en 2023 subsidie aanvragen bij de provincie voor projecten die helpen om hitte, droogte, wateroverlast en overstromingen te voorkomen. De provincie stelt € 2 miljoen beschikbaar voor maatregelen die de effecten van klimaatverandering beperken. Dat hebben Gedeputeerde Staten besloten.
Wat gebeurt er al in Noord-Holland?
De Provincie Noord-Holland heeft in 2020 de notitie ‘Klimaatadaptatie Noord-Holland – bouwstenen voor de provinciale aanpak’ vastgesteld. Met deze notitie geeft de Provincie richting aan de stappen die moeten worden genomen om Noord-Holland klimaatadaptief in te richten, wat de rol van Provincie en gemeenten daarin is en hoe ze wil samenwerken daarbij. Er staan 4 thema’s centraal, waaronder een toekomstbestendige bebouwde omgeving. Via een subsidieregeling worden gemeenten op weg geholpen, de projecten uit 2021 zie je hier.

Praktijkvoorbeelden
Hieronder staat een praktijkvoorbeeld van klimaatadaptatie en een expert aan het woord.
Tips & tricks klimaatadaptatie
- Klimaatadaptatie is een thema dat bij uitstek vraagt om een integrale benadering. Dit biedt kansen (verschillende vliegen in één klap slaan) maar vraagt ook om speciale aandacht van een gemeente. Er moet bij de aanpak van andere opgaves ruimte worden gecreëerd om klimaatadaptatie integraal mee te nemen. Zowel bij beleidsprocessen als bij de inrichting van de openbare ruimte en de omgang met bewonersinitiatieven. Ook is samenwerking tussen verschillende afdelingen binnen de gemeente of met verschillende externe organisaties belangrijk.
- Het is heel lastig iets te doen aan de sterke verstening van particulieren ruimtes, zoals tuinen. De geveltuintjes aanpak van de Gemeente Alkmaar laat zien dat met de juiste ondersteuningen mensen wel bereid zijn om iets te doen aan eigen huis en tuin maar dat het ook heel belangrijk is om dit zo laagdrempelig mogelijk te maken.
Meer informatie?
Hieronder staan de links die in de stukken hierboven vermeld staan nog een keer op een rijtje.
- De Klimaateffectatlas: De effecten van klimaatverandering weergegeven door middel van kaarten.
- Uitvoeringsagenda gemeente Heerenveen 2020: Uitvoeringsagenda voor verschillende thema’s omtrent klimaatadaptatie en biodiversiteit.
- Toolbox Amsterdam Rainproof & Haarlemmermeer Waterproof: Voorbeelden van maatregelen om wateroverlast in de stad of straat te verminderen.
- Kennisportaal Klimaatbestendige Stad: Een tool om de effectiviteit van verschillende maatregelen uit te zetten tegenover verschillende scenario’s naar keuze.
- Inspiratiegids ‘Meedoen in het Groen’: Inspiratiegids van de groendienst van gemeente Alkmaar voor burgers om meer groen aan te leggen.
- Handboek voor de Watervriendelijke Tuin: Kennis en tips voor mensen om meer groen in en rondom hun eigen huis te creëren.
- Door de tegels de tuin niet meer zien: Brochure met tips om privé tuinen te vergroenen.
- De Klimaatactieve Stad: Brochure van Natuur en Milieu Overijssel met praktische voorbeelden van klimaatadaptieve maatregelen.
- Kennisdossiers Klimaatadaptatie Nederland: Verdiepende kennisdossiers omtrent klimaatadaptatie.
- Klimaatadaptatie Noord-Holland – bouwstenen voor de provinciale aanpak: Notitie stappenplan om Noord-Holland klimaatadaptief in te richten.
- Projecten klimaatadaptatie 2021: Klimaatadaptieve projecten die in 2021 subsidie hebben gekregen van provincie Noord-Holland.
- De Groene Reiger: De website van adviesbureau De Groene Reiger.