Kunnen duurzame energieprojecten bijdragen aan de versterking van de biodiversiteit?
Ja, dat kan. De biodiversiteit kan direct versterkt worden op het niveau van de projectlocatie door deze natuurinclusief te ontwikkelen. Er kan ook indirect worden gewerkt aan biodiversiteitsversterking door een deel van de opbrengsten van het project te investeren in natuurgebieden of de groene leefomgeving. Hier kan bijvoorbeeld een gebiedsfonds voor worden gebruikt en/of de oprichting van een stichting. Lees meer over gebiedsfondsen op de website van Hier Opgewekt.
In de Gemeente Waterland worden de opbrengsten uit de windmolens langs de Zeedijk naar Marken via de Stichting Duurzaam Waterland ingezet voor duurzame projecten in de buurt. Zo bieden ze een ‘meer-groen-subsidie’ aan voor mensen die de tuin willen vergroenen, een regenton willen aanschaffen of een groen dak willen aanleggen. Zo kan verduurzaming dienen als katalysator voor nóg meer verduurzaming. Lees hier meer over dit initiatief.
Wat zijn belangrijke voorwaarden hiervoor?
De voorwaardes voor directe versterking van de biodiversiteit door de natuurinclusieve ontwikkeling van een projectlocatie gaan zowel over de inrichting als over de locatiekeuze. Daarbij is het belangrijk om er bewust van te zijn dat zonneweides meer mogelijkheden bieden dan windmolens. Bij het plaatsen van windmolens wordt de projectlocatie doorgaans niet of weinig ingericht of ontwikkeld. De locatiekeuze is in dat geval vooral belangrijk.
Bij de locatiekeuze voor een zonneweide is het belangrijk om te kijken naar de huidige natuurwaarde en welke impact die ondervindt bij het aanleggen van een zonneweide. Leidt die voor bepaalde (beschermde) soorten of leefgebieden tot een negatieve impact die niet kan worden gemitigeerd? Dan kan de projectlocatie onmogelijk natuurinclusief worden ontwikkeld. Als de negatieve impact op de natuurwaarde kan worden gemitigeerd kan vervolgens worden onderzocht hoe die natuurwaarde kan verder kan worden versterkt. Locaties met een lagere natuurwaarde, zoals voormalige landbouwgrond of vervuilde grond, zijn natuurlijk het geschiktst voor het per saldo versterken van natuurwaarden.
Denk bijvoorbeeld aan:
- Verhoging van het grondwaterpeil, bijv. ten behoeve van veenherstel;
- Natuurvriendelijke oevers langs sloten, waardoor onder andere de waterkwaliteit verbetert;
- Het plaatsen van bomen en/of struwelen, bijv. ten behoeve van bepaalde vogelsoorten;
- Het inzaaien van kruidenrijk grasland;
Daarbij is het altijd belangrijk dat zo zonneweide zodanig wordt ingericht dat er, letterlijk en figuurlijk, ruimte blijft voor de natuur. Dat kan bijvoorbeeld door voldoende ruimte te houden tussen de panelen, waardoor de waterinfiltratie en lichtinval op de bodem niet wordt gehinderd. Ook is het belangrijk om met een beheerplan te sturen op versterking van de biodiversiteit.
- In dit onderzoek van Wageningen Environmental Research naar de biodiversiteit in zonneparken worden ook aanbevelingen gedaan voor de inrichting.
- Daarnaast geeft WER in het rapport ‘Zonneparken, landbouw en natuur’ veel diepgaande informatie naar de impact van zonneparken op natuur- en landbouwgebieden.
Hoe kan de gemeente sturen op natuurinclusiviteit?
De gemeente heeft een sturende en aanjagende regierol in de energietransitie. Gemeenten kunnen sturen op natuurinclusiviteit bij energieprojecten door voorwaarden stellen bij de vergunningverlening. Een sterk beleidskader kan de basis leggen voor het aantrekken van zoveel mogelijk natuurinclusieve plannen.
Daarnaast kunnen ze de ontwikkeling van natuurinclusieve projecten actief aanjagen door middel van beoordelingssystemen. In een sterk beoordelingssysteem worden plannen beoordeeld op verschillende criteria op het gebied van natuur en biodiversiteit en worden ze hierop gescoord door experts.
In de Toolbox Natuurinclusieve Energietransitie van de Natuur en Milieufederaties worden verschillende goede voorbeelden van beleidskaders en beoordelingssystemen toegelicht.
Praktijkvoorbeelden
Hieronder staan twee praktijkvoorbeelden van hoe de natuurinclusieve energietransitie aangepakt kan worden en een expert aan het woord.
Tips en tricks natuurinclusieve energietransitie
- Leg de voorwaarden voor natuurinclusiviteit bij energieprojecten vast in een beleidskader. Dit biedt niet alleen houvast voor initiatiefnemers, maar ook voor bewoners die graag willen weten wat ze kunnen verwachten van de lokale energietransitie.
- Het beheer van een zonneweide is een vaak vergeten maar zéér belangrijk element bij het vergroten van de biodiversiteit. Vraag ontwikkelaars of initiatiefnemers om een beheerplan op te stellen. Monitoring kan belangrijk zijn om het succes van de beheersmaatregelen te toetsen. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld lokale groepen van experts worden gevraagd.
- Gemeente hebben een cruciale rol richting energieke initiatieven uit de samenleving. Als een gemeente dergelijke initiatieven graag ziet ontstaan is het belangrijk om een actieve en faciliterende houding aan te nemen. Dit vraagt om investeringen (tijd of financiering) en veel overleg.
- Neem in een beleidskader niet alleen voorwaarden op voor natuurinclusiviteit bij de inrichting van een zonneweide, maar overweeg ook om participatieve ontwerpprocessen hierin mee te nemen. Hiermee kan lokale expertise worden toegepast én kan het draagvlak voor deze projecten ook worden vergroot.
- Overweeg maatregelen die zowel een positieve impact kunnen hebben op natuur als op de maatschappij, zoals een gebieds- of omgevingsfonds. Hiermee kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat mensen met kleine beurs ook betrokken kunnen worden bij de energietransitie.
Bestaande projecten
Welke kansen biedt de RES voor een natuurinclusieve energietransitie in Noord-Holland?
In de Regionale Energie Strategieën zijn zoekgebieden aangewezen voor wind- en zon op land. Deze zoekgebieden bieden kansen voor de ontwikkeling van zon of wind op land, maar moeten nog verder onderzocht en geconcretiseerd worden. Hierbij is ‘’natuur’’ een vaak genoemde factor die besluiten informeert. Als het versterken van de biodiversiteit het doel is, is het vooral raadzaam om in de zoekgebieden aan de slag te gaan met locaties met lage natuurwaardes.
- Lees meer over de RES op de website van de Noord-Hollandse Energieregio’s;
- De Omgevingsverordening NH2020 bevat provinciale regels voor ontwikkelingen op het gebied van onder andere natuur, ruimte en water.
- In de leidraad Kwaliteitsimpuls Zonneparken van de Provincie Noord-Holland vind je inspiratie en aanbevelingen voor inpassing van zonneparken in verschillende Noord-Hollandse landschappen;
- In de Ruimtelijke Handreiking Wind op Land van de Provincie Noord-Holland vind je inspiratie en aanbeveling voor de inpassing van windturbines.
Hoe staat het er nu voor met natuurinclusiviteit bij bestaande projecten?
Wageningen Environmental Research heeft in 2019 en 2020 onderzoek gedaan naar 25 Nederlandse zonneparken: wat is de impact op de bodem en hoe zit het met de biodiversiteit in deze parken? De resultaten lieten zien dat er nog veel te doen is op dit gebied. Zo past maar klein deel van de onderzochte parken beheermaatregelen toe die de biodiversiteit optimaal vergroten.
Bij de parken die wél hoog scoren bleek dat er een veel hoger aantal verschillende plantensoorten en bijzondere soorten voorkwam dan bijvoorbeeld in het gemiddelde productiegrasland. Dit bleek onder andere het gevolg te zijn van maaien en afvoeren van het maaisel als beheersmaatregel. Lees hier meer over dit onderzoek en de resultaten. De onderzoekers doen ook aanbevelingen voor de inrichting en het ontwerpen van een natuurinclusief zonnepark.
Meer informatie?
Hieronder staan de links die in de stukken hierboven vermeld staan nog een keer op een rijtje, met nog extra informatie toegevoegd:
- Lees meer over Gebiedsfondsen in de lokale gemeenschap op de website van Hier Opgewekt en hoe burgers gestimuleerd kunnen worden om te denken.
- Door middel van dit initiatief van stichting duurzaam Waterland kunnen mensen subsidie ontvangen als zij hun tuin willen vergroenen.
- In dit onderzoek van Wageningen Environmental Research worden er aanbevelingen gedaan naar de inrichting van zonneparken.
- Wageningen Environmental Research geeft in dit rapport ‘Zonneparken, landbouw en natuur’ meer informatie naar de impact van zonneparken op natuur- en landbouwgebieden.
- Vindt in deze toolbox over Natuurinclusieve Energietransitie van de Natuur en Milieufederaties meer informatie omtrent verschillende thema’s en voorbeelden uit de praktijk.
- Zie de website Nieuwe Energie van de gemeente Haarlemmermeer voor meer informatie over het praktijkvoorbeeld van ‘beleidskaders voor zon op land’.