Je ziet het steeds meer: de verstening van de particuliere tuin. Niet alleen bij bestaande bouw maar juist ook bij de nieuwbouw. En dat terwijl een groene tuin zoveel voordelen heeft! Maar hoe breng je dat nou over op bewoners, aannemers en gemeenten?
De oorzaak van verstening
De reden waarom bewoners hun tuin verstenen kan verschillen, maar globaal genomen zoekt men naar een “onderhoudsarme tuin”. Onderhoud van een groene tuin lijkt een enorme klus en de kennis van tuinieren neemt af. Je zou de mensen dus moeten ontzorgen en voorlichten. Vanuit die gedachtengang heeft De Groene Reiger in Heiloo de aanpak “ BioBorders” ontwikkeld, voor een groene en sociale nieuwbouwwijk.
Wat is een BioBorder?
Stel je voor: je loopt een tuincentrum binnen, ziet een prachtige plantenborder en zegt tegen de medewerker: ‘Doet u mij maar 6 m2 van die border, en dan voor een schaduwrijke tuin’. Je krijgt een kant en klaar plantenpakket mee, met een plattegrondje en een Ikea-achtige handleiding hoe je de plantjes in je tuin moet zetten.
Een BioBorder is een uitgekiend beplantingsplan, naast biodivers en klimaatadaptief ook bijna jaarrond aantrekkelijk en vooral makkelijk te onderhouden. De BioBorder is toepasbaar is voor grote en kleine tuinen en aan te passen aan meer zon-of schaduwrijke tuinen. Het Doe-het-zelf pakket is straks bij het tuincentrum te bestellen. Het ontwerp van de BioBorder is toegespitst op de wijk, de grondsoort en haar – landschappelijke – omgeving. In de gekozen aanpak wordt naast het groene netwerk, ook het sociale netwerk ontwikkeld: De nieuwe bewoners planten de BioBorder samen aan op een mooie zichtlocatie in het openbaar groen. Dit versterkt tevens de sociale cohesie in de wijk.
Wat is daarvoor nodig?
Met een concept alleen kom je er niet. Je zult mensen eerst moeten enthousiasmeren, en vervolgens helpen bij aanplant en onderhoud. Er is al veel aandacht voor vergroening van bestaande tuinen. Zoals operatie Steenbreek, tegel eruit plant erin, etc. Voor nieuwe tuinen is er nog relatief weinig. Zo is de concept-aanpak BioBorders ontstaan.
Stappen procesaanpak BioBorder
- In kaart brengen van partners en stakeholders.
- Voorleggen concept aan stakeholders
- Co-creatie
- Opstellen uitvoeringsplan
- Organiseren “ Groene bewonersdag”
- Evaluatie en monitoring
“BioBorder Doe-Het-Zelf plan voor elke tuin, ontwerp Arjan Boekel”
Pilot BioBorders -de uitkomst-
De concept aanpak BioBorders is in 2018 uitgeprobeerd in de nieuwbouwwijk Melco in Heiloo. Wat de wijk wil is “een beetje van mijzelf en een beetje van Maggi”. Hulp bij het ontwerp, aanplant en onderhoud stelde men op prijs en een concept als de BioBorder werd enthousiast ontvangen. Met deze bevindingen op zak is het concept aan gemeente Heiloo voorgelegd. Het versterken van de sociale cohesie door het concept van gemeenschappelijke plantdagen waar huurders en kopers elkaar op een leuke, informele manier leerden kennen, paste heel goed bij het beleid van Gemeente Heiloo. Gesprekken met het netwerk over de voorgestelde aanpak gaven nieuwe inzichten in vervolgstappen. Zo deelden projectontwikkelaar en tuinarchitect mee dat ‘een projecttuin’ niet zou werken: ”Niemand kiest de standaard projectkeuken”. Wel effectief vond men het ‘inspireren, enthousiasmeren en het laten zien’ van mooie voorbeelden. Ook het oorspronkelijke concept van de BioBorder werd iets aangepast. Het aantal soorten uit het eerste ontwerp is omlaag geschroefd om het onderhoud door de gemeente mogelijk te maken. Er zijn nu varianten voor een border in de zon, in de schaduw en voor diverse afmetingen van de border.
Werken vanuit verlangenverstrengeling
Om het concept verder te ontwikkelen is actief gezocht naar die (lokale) partners die eveneens belang zouden kunnen hebben bij het groenconcept. Er is gezocht naar “verlangenverstrengeling”, naar een win-win. In het netwerk bevinden zich naast Gemeente Heiloo, de projectontwikkelaar en makelaar nu ook bijvoorbeeld kwekerij de Buitenkans (GGZ NHN), tuinarchitecten, vereniging Groei en Bloei en Bijenlint Heiloo.
De “ groene” bewonersdag
Eindelijk was het zover; op 28 oktober en 22 april jl. meldden zich bij elkaar meer dan 100 nieuwe bewoners voor de bewonersdag. Uit een enquête kwam naar voren dat het leren kennen van je buren de belangrijkste motivator was, op de voet gevolgd door de speeddate met de ontwerper en de aanplant van de BioBorder. Hoopvol is ook de score van het belang dat de bewoners hechtten aan vogels, vlinders en bijen in hun tuin! De deelnemers waren allemaal enthousiast over de bewonersdag en een aantal hebben al direct een BioBorders besteld voor een gemeenschappelijke voortuin met de buren.
Tijdens de dag is de mogelijkheid voorgelegd van een “wijkhovenier”: deze kan bewoners ondersteunen bij het onderhoud van hun tuin en wanneer zij wel een groene tuin willen maar niet het onderhoud kunnen zij een abonnement afsluiten. Hiervoor was zeker interesse. Tenslotte gaat de wijk met elkaar bespreken of ze de BioBorders gezamenlijk met elkaar willen onderhouden.
Aanplant BioBorder nieuwbouwwijk Melco 22 april
Wat gaat er nog meer gebeuren?
Om inzicht te krijgen van het effect van de aanpak BioBorders op de biodiversiteit is er door studenten van MBO Wellant een nulmeting gedaan naar de biodiversiteit van de directe omgeving. De biodiversiteit in de wijk wordt ook de komende drie jaar gemeten door het MBO.
Bij de evaluatie kwam duidelijk naar voren dat in een ideale situatie je de aanpak BioBorders het beste kunt starten aan de tekentafel. Nu werd op een rijdende trein gesprongen. Dat betekende inbreken op bestaande afspraken. Dus meer tijd voor het organiseren van overleg met alle stakeholders, het ontwerp en de locatie van de BioBorder, afstemming over de aanplant, (extra) financiering etc. Er zou meer aandacht moeten komen voor het kostenaspect en voor de borging van natuurinclusief bouwen!
Dit bleek uit de verkenning die in opdracht van RVO DuurzaamDoor in samenwerking met NextGreen is uitgevoerd naar onder andere bestaande verdienmodellen ten aanzien van natuurinclusief bouwen en projecten gericht op vergroening van nieuwbouwwijken. Alhoewel er een groot en toenemend aantal initiatieven en organisaties is ten aanzien van de vergroening stedelijke leefomgeving, is er nog maar weinig informatie over de kosten ervan en de concrete borging (afspraken en financiële prikkels). Om daar meer zicht op te krijgen is onder leiding van Anne-Marie Bor van NextGreen een workshop georganiseerd. Dit leverde een aantal ideeën voor directe toepassing en een verder vervolg. Twee van de aanbevelingen zijn al direct meegenomen bij de Melco zoals de wijkhovenier en het gemeenschappelijke onderhoud van de BioBorder.
De wijksafari
Klimaatverandering, we hebben er allemaal mee te maken. Maar wat betekent dit nu precies voor je tuin, voor een woonwijk? Zijn tuinen, straten en parken voorbereid op langdurige droogte en hoosbuien? Wat kan de gemeente doen en wat kunnen bewoners zelf doen? In een wijksafari bespreken we tijdens een fietstocht door de wijk met bewoners hoe hun tuinen en het openbaar groen aantrekkelijk en klimaatbestendiger gemaakt kunnen worden. En ook vriendelijker voor mensen, vogels, bijen en vlinders. Experts zoals de groenbeheerder van de gemeente, vrijwilligers van de vereniging Groei en Bloei, tuinvogelconsulenten van de vogelbescherming en medewerkers van landschap Noord-Holland delen hun ideeën en suggesties met de bewoners. Na afloop van de fietstocht is er een plantjesmarkt, een korte workshoptuin ontwerpen en ontmoetingen met de experts.
Wijksafari Zuiderloo 25 mei 2019
Aanbevelingen workshop borgen
- Opnemen afspraken (welstand)eisen voor huis en tuin
In verkoopdocumenten staan eisen benoemd waaraan de tuin moet voldoen, . Concreet, minimale eisen voor iedereen en controleren op naleving. bijvoorbeeld ‘heg i.p.v. schutting’; - Aanleg en onderhoud van gemeenschappelijke border/tuin
Openbaar groen, met een collectief gevoel, gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, gevoel van eigendom. Onderhoud zelf met professionele begeleiding; - Premiekorting bij voldoende klimaat-adaptieve maatregelen;
- Collectieve inkoop van aanleg en onderhoud openbaar en particulier groen voor wijk en tuin door gemeente en bewoners.
wijkhovenier, tuinloket
Conclusie
Het is nog wat vroeg om al de directe conclusie te trekken dat de aanpak BioBorders leidt tot meer groene tuinen en meer biodiversiteit. Duidelijk is wel dat het mensen heeft geïnspireerd en gemotiveerd om in ieder geval een deel van hun tuin niet te betegelen! En de bewoners hebben er naast een groter bewustzijn voor het belang van een groene tuin voor de biodiversiteit en klimaatadaptatie hun buren beter leren kennen, wat een goede start geeft voor de doelstelling van een groene en sociale wijk.
Een Quickscan
We hebben met deze Quickscan BioBorders de volgende vragen willen beantwoorden:
1. In welke mate heeft de aanpak BioBorders bijgedragen tot meer groen in de tuin?
2. Welke meerwaarde leveren de plantdagen?
3. Wat willen de bewoners zelf doen om de wijk groener te maken?
Tekst: Dorien Kotterman, de Groene Reiger
Genoemde websites: