Voedselbossen zijn een innovatieve, maar juist ook heel ouderwetse vorm van landgebruik en voedselproductie.

 

In een voedselbos worden eetbare soorten in een bosstructuur aangelegd. Denk bijvoorbeeld aan fruit- en notenbomen, struiken en kruiden. Hiermee worden naast voedselproductie ook andere doelen gediend, zoals biodiversiteit. Voedselbosbouw is een vorm van agroforestry, waarbij bomen en struiken worden toegevoegd op het landbouwbedrijf. Dat klinkt simpel, maar het kan leiden tot innovatieve en complexe landbouwsystemen. In deze FAQ’s Voedselbossen en Agroforestry lees je hier meer over.

Voedselbossen en agroforestry in Noord-Holland

Er gebeurt veel rond voedselbossen en agroforestry in Noord-Holland. Het onderwerp komt steeds vaker terug in de media en er wordt veel onderzocht, geëxperimenteerd en ontdekt. Deze kennis is soms nog lastig terug te vinden. En welke informatie is relevant voor de situatie in Noord-Holland? Op de onderstaande FAQ’s (‘veelgestelde vragen’) vind je overzichten van actuele informatie over het hoe en waarom van voedselbossen en agroforestry; beleid en wetgeving; landschap, ecologie en beheer. Deze informatie is toegespitst op de mogelijkheden in Noord-Holland.

Op de Initiatievenkaart van Boer en Business in Balans vind je een overzicht van agroforestry- en voedselbosinitiatieven in Noord-Holland. Staat jouw initiatief hier nog niet bij? Meld het dan aan! Dat kan in de kaart.

Wat is een voedselbos?

‘’Een voedselbos is een door mensen ontworpen productief ecosysteem naar het voorbeeld van een natuurlijk bos, met een hoge diversiteit aan meerjarige en/of houtige soorten, waarvan delen (vruchten, zaden, bladeren, stengels ed.) voor de mens als voedsel dienen. Voedselbossen zijn multifunctionele systemen, waarin de productie van voedsel zich laat combineren met educatie en recreatie.

Met aanwezigheid van:

  • Een kruinlaag van hogere bomen;
  • Minimaal drie van de andere niches of vegetatielagen van respectievelijk lagere bomen, struiken, kruiden, bodembedekkers, ondergrondse gewassen en klimplanten;
  • Een rijk bosbodemleven.’’

Bron: Green Deal Voedselbossen

Deze definitie wordt door de Green Deal Voedselbossen gehanteerd en geeft heel precieze beschrijving van wat een voedselbos is. Niet alle soorten in een voedselbos zijn eetbaar, maar voedselproductie is wel één van de doelen van een voedselbos. Daarnaast is de gelaagde opbouw van een voedselbos een belangrijk kenmerk.

 

Wat is agroforestry? Wat is het verschil met een voedselbos?

Een voedselbos is, als het voldoet aan bepaalde eisen, een vorm van agroforestry.

Definitie agroforestry – Wageningen Plant Research

‘’Agroforestry is een landbouwsysteem waarbij bomen en houtige gewassen (meerjarige gewassen) gecombineerd worden met akkerbouw of groenteteelt (eenjarige gewassen) of veeteelt op één perceel.’’

Er worden bij agroforestry niet per se eetbare houtige gewassen gebruikt. Het doel van het aanplanten van de houtige soorten is vaak breder dan voedselvoorziening, zoals de bodemkwaliteit verbeteren, schaduw en dierenwelzijn, combinatieteelt, of het creëren van natuurlijke afscheidingen of landschapselementen. Ze worden gericht en met intentie geplant in het landbouwsysteem.

De Green Deal Voedselbossen verwijst naar de volgende typologie van agroforestry van de University of Missouri:

  1. Rijenteelt;
  2. Bosweides (grazend vee in een weide met bomen);
  3. Oeverstroken (lijnvormige beplanting met houtige gewassen langs een watergang);
  4. Voedselbossen (een divers, multifunctioneel systeem met de functies van een natuurlijk bos).

Een voedselbos kan dus een vorm van agroforestry zijn, als het onderdeel is van een landbouwsysteem, op grond met een agrarische bestemming.

Welke functies kan een voedselbos dienen?

Een voedselbos heeft per definitie meerdere functies. De kern van deze functies is altijd: voedselproductie en biodiversiteit. Maar ook beleving, educatie, bodemkwaliteit en CO2 opvang zijn belangrijke onderdelen. Er wordt voedsel geproduceerd dat kan worden geoogst en verkocht, zelf worden genuttigd, of kan worden gebruikt voor andere producten en functies. De biodiversiteit wordt verhoogd als op locatie met lage natuurwaardes een grote diversiteit aan soorten wordt aangeplant en de locatie zo natuurlijk mogelijk wordt beheerd, inclusief de waterhuishouding en de bewerking van de bodem.

  • Een voedselbos kan bezoekers de kans bieden om te ervaren, bekijken, proeven, ruiken en spelen. Een voorbeeld hiervan uit Noord-Holland is het Beleefbos bij zorginstelling Noorderhaven in Juliana. Hier groeit een bos dat cliënten van de instelling en andere bezoekers op eigen wijze het bos kunnen ervaren in kunnen ontspannen. Lees hier meer over het Beleefbos.
  • Dit is vaak een belangrijk doel van een voedselbossen. Zowel kinderen als volwassenen kunnen in een voedselbos leren hoe voedsel geproduceerd kan worden. Denk bijvoorbeeld aan excursies of workshops. Voedselbos De Groene Oase bij Koedijk organiseert veel open dagen en activiteiten voor geïnteresseerden.
  • Verbetering van de bodemkwaliteit. Als de bodem van het voedselbos van slechte kwaliteit kan de ontwikkeling van een voedselbos, met een hoge diversiteit aan soorten, extensief beheer en duurzame vormen van plaag- en ziektebestrijding de kwaliteit sterk verbeteren.
  • Bossen nemen veel CO2 op (het zijn zogenaamde ‘carbon sinks’) en voor voedselbossen is dit niet anders. Wageningen Environmental Research doet onderzoekt of dit bij voedselbossen effectiever gebeurd dan bij andere duurzame landbouwsystemen. De hypothese is dat het rijkere bodemleven in voedselbossen kan zorgen voor efficiëntere vastlegging van CO2. Lees hier meer over dit onderzoek.

Kun je van een voedselbos een verdienmodel maken?

Voedselbossen kunnen vele functies dienen die niet per commercieel hoeven te zijn. Toch is het belangrijk om er ook voor te zorgen dat een project financieel haalbaar is. Niet alleen de aanleg, maar ook het beheer en onderhoud van een voedselbos vraagt namelijk om investeringen.

De Has Hogeschool heeft veel onderzoek gedaan naar de economische haalbaarheid van voedselbossen en voorbeelden van verdienmodellen, waaronder een rekenmodel voor startende initiatiefnemers. Je kan hun rapporten en artikelen hier vinden. Zo levert Voedselbos Ketelbroek in Gelderland haar oogst aan een lokaal restaurant. In 2021 en 2022 wordt Voedselbos Schijndel bij Lelystad aangeplant, een grootschalig voedselbos dat meer bedrijfsmatig zal worden geëxploiteerd.

Meer informatie?

We halen op 13 juli nog veel meer informatie op. Zie de onderstaande routekaart. Daar staan de komende onderwerpen op. We gaan dus nog heel veel kennis met jullie delen.

Heb je nog geen antwoord antwoord gevonden op je vraag? Stuur dan een bericht naar voedselbos@mnh.nl. De Natuur en Milieufederatie Noord-Holland denkt graag met je mee.

Via onderstaande websites kun je veel aanvullende informatie vinden over voedselbossen en agroforestry: