Natuurinclusieve landbouw; Een ecologisch houdbare vorm van voedselproductie. Het maakt gebruik van wat de natuur op, om en onder het bedrijf te bieden heeft (het ‘natuurlijk kapitaal’), versterkt de biodiversiteit op en rond het boerenland en belast de natuur zo min mogelijk.

Een klein stukje voorgeschiedenis

De huidige agrarische bedrijfsvoering is over het algemeen gericht op concurrentie op de wereldmarkt. Een markt, waarin prijzen met name bepaald worden door een beperkt aantal inkoopcombinaties. Veelal vertaalt zich dat in een hoge productie per hectare, met een maximale kostenefficiëntie. De keerzijde van deze aanpak leidt echter in toenemende mate tot maatschappelijke discussie, omdat het milieu, de natuur, de bodem, de omgeving en de agrarische ondernemer zelf, erdoor onder druk komen te staan.

Er is behoefte aan nieuwe denkrichtingen en werkwijzen die bijdragen aan een gezonde omgeving voor het milieu, de bodem, de natuur en voor de agrarische ondernemer zelf. Natuurinclusieve landbouw is één van de richtingen die hieraan kan bijdragen. Natuurinclusieve landbouw is een weg om de landbouw ook ecologisch robuuster te maken, met aandacht voor een veilige en hoogwaardige voedselproductie met minder milieudruk, meer aandacht voor de kwaliteit van het landschap, water en verbetering van de biodiversiteit.

Doel van het programma Natuurinclusieve landbouw

Het doel van de provincie Noord-Holland is om de tuinbouw (i.e. ook de bollenteelt), akkerbouw en (melk)veehouderij in 2030 natuurinclusief te laten zijn. Dat wil zeggen dat de grondgebonden landbouw bijdraagt aan het behouden en versterken van biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid en waterkwaliteit in en om haar landbouwbedrijven. Wij zijn ervan overtuigd dat elke agrarische ondernemer in staat gesteld moet worden om bij te dragen vanuit de kracht van zijn of haar eigen bedrijf. Om die reden willen we goede voorbeelden stimuleren en anderen uitdagen om een bijdrage te leveren door te leren van de goede voorbeelden. Dit doen wij door binnen het programma Natuurinclusieve landbouw te werken aan kennisdeling, het stimuleren van (keten)innovatie, het ondersteunen van gebiedsinitiatieven en het bouwen aan een stevig netwerk.

Werkwijze programma Natuurinclusieve landbouw

Voor de uitvoering van het programma Natuurinclusieve landbouw is voor  2018/2019 een programmabudget van € 750.000 beschikbaar. We zetten de beschikbare middelen om de hieronder genoemde aanbevelingen uit het rapport van de Natuur- en Milieufederatie Noord-Holland, grotendeels uit te voeren. Zie dit rapport: Eindrapport Living Lab NIL Provincie

Totaaloverzicht activiteiten per pijler Programma natuurinclusieve Landbouw 2018-2019

Pijler Kennis

Investeren in Kennis hebben we gedaan onder andere door het stimuleren van praktijkgerichte cursussen voor boeren, die in studiekringen van elkaar leren onder begeleiding van experts. Daarnaast is ingezet op een verandering in het aanbod van het bestaande agrarische onderwijs (o.a. pilot met KCNL) én ondertekende Provincie Noord-Holland in IPO-verband de Greendeal Natuurinclusieve landbouw in het onderwijs:

Ook werden er vijf kenniscafés en vijf masterclasses en zes diners bij de boer georganiseerd:

20200128 FAB en ervaringen Bloeiend Bedrijf kl

2020 01 23 Masterclass intro predatoren Hilfred Huiting

Presentatie 20200128 ANV Hollands Noorden def verkl

Inschrijfformulier FAB waarnemingen Noord

FAB Masterclass_Bas Allema verkl

Andere initiatieven waaraan is deelgenomen of opdracht voor is verstrekt zijn:

Pijler (keten)innovatie

De provincie heeft vier innovatie-instrumenten ingezet om de agrarische sector te verleiden zich meer te verdiepen in Natuurinclusieve landbouw:

  1. Circo track de interesse voor verantwoorde producten groeit en ontwikkelingen als kringloop- en natuurinclusieve landbouw zijn in opmars. CIRCO en de provincie Noord-Holland sloegen daarom de handen ineen en organiseerden een pilot-Track in deze richting. Elf ondernemers gingen de uitdaging aan; van akkerbouwers en biologische bloembollentelers tot zeewier- en tulpentelers.
  2. Hackathon– Boer & Business in Balans, ‘natuurlijk doen we het samen’ is georganiseerd om vanuit aanwezige kennis van experts, studenten, wetenschappers, techneuten etc. praktische en innovatieve oplossingen te vinden voor Natuurinclusieve Landbouw problemen uit de dagelijkse praktijk van ondernemers. Oplossingen moeten praktisch toepasbaar en realistisch haalbaar (o.a. betaalbaar) zijn voor de agrarische ondernemer. Verder wilden wij met de Hackathon verschillende partijen verbinden en hen elkaar laten inspireren door praktijkgerichte oplossingsrichtingen of producten. Bouwen aan een NIL netwerk ‘ecosysteem’.

https://platform.groenkapitaal.nl/hackathon-boer-business-in-balans-de-uitkomsten/

Opvolgende acties naar aanleiding van de Hackathon zijn geweest:

Casus 2: Akkerbouwer Jos wil advies over een meerjarige akkerrand

Verkennende gesprekken voor samenwerking met CONO en Béjo Zaden zijn gevoerd. In 2020 wordt verder onderzocht op welke manier hoogwaardige zaadmengsels voor kruidenranden kunnen worden ingezet in combinatie met artemisia zowel bij akkerbouwers als bij  veehouders.

Casus 3: Melkveehouder Frank wil een oplossing tegen oeverwalerosie

Plan van aanpak Water, Land en Dijken aangaande de inventarisatie afkalving landbouwpercelen en inrichting van natuurvriendelijke oevers WL&D inventarisatie Natuurvriendelijke oevers.

Casus 4: Bloemkoolteler Wim wil de beste bloemkolen binnen een praktisch bodembestendig mestbeleid

Opstellen plan van aanpak Amsterdam Green Campus voor pilot Bovengronds uitrijden van vaste mest bij Noord-Hollandse bloemkooltelers om de impact te meten op biodiversiteit, bodem en inhoudsstoffen.

Casus 6: Biologische bloembollenteler John wil weten hoe hij zijn afzetmarkt kan vergroten

Subsidie ter stimulering van de afzet van Noord-Hollandse biologische bollen in het buitenland. https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2019/10/03/noord-holland-steunt-afzet-biologische-bloembollen

Opdracht voor het opstellen Plan van aanpak voor living lab biologische bollen in Noord-Holland.

Pilot provinciale rotondes waarbij twee rotondes met andere beplanting en meerjarige duurzame (biologische) bollen zijn ingericht om de biodiversiteit te versterken en als launching customer op te treden van duurzame (biologische) bloembollen.

Krokussen rotonde N249

Narcissen rotonde N248

Casus 7: Student Siem wil een toekomstbeeld van zijn onderzoek over een gesloten kringloop op Texel.

– Het faciliteren van de boerenstudiegroep op Texel bij vraagstukken rondom het sluiten van kringlopen.

Er zijn al boeren die het hele plaatje kloppend hebben en de eigen en lokale resources maximaal benutten, hoe doen zij het? Soms zijn het korte ketens met veel toegevoegde waarde, soms is het eeuwen oude landbouwpraktijk. Kan deze kennis beter beschikbaar worden gesteld?  https://kringlooplandbouw.nl/home/texel/

  1. GO!-NH is het acceleratieprogramma van de provincie Noord-Holland voor start-ups en MKB-ers. GO!-NH helpt ondernemers om hun idee door te ontwikkelen zodat zij met hun innovatieve oplossingen de markt kunnen bestormen. Drie ondernemers hebben zich in 2019 gekwalificeerd voor de NIL-challenge. Een vierde sluit vanuit hun bedrijf gericht op de groenvoorziening fantastisch aan op de NIL-challenge.

https://www.noord-holland.nl/Actueel/Archief/2020/Januari_2020/GO_NH_teams_presenteren_innovaties_tijdens_NE20_festival

Bekijk hier de vier filmpjes van de 4 deelnemers aan het GO!-NH acceleratieprogramma voor het onderdeel natuurinclusieve landbouw:: https://drive.google.com/file/d/15du_R_hoPnitdIWCoiM8CcRMWIq1DI_g/view

Foto: van links naar rechts: Karpa Farm, Servaplant en Boer ’n Buffel.

SERVAPLANT ontwikkelt een hoogwaardige kruidenmix voor akkerranden die maximaal natuurlijke vijanden voortbrengt. Dit als alternatief voor chemische ongediertebestrijding.www.servaplant.nl

BOER ‘N BUFFEL is de eerste waterbuffelboerderij in de provincie Noord-Holland! Het gaat om een circulair, grondgebonden natuurinclusief landbouw en landschapsbedrijf rondom waterbuffels.

KARPA FARM vormt een samenwerking tussen verschillende partijen die samen circulair voedsel aanbieden en het kringloopsysteem van voedsel zo ‘gesloten’ mogelijk maken. Restaurant Cape Karpa verwerkt lokale producten van landbouwbedrijven Hoeve de Vogel en de Elisabeth Hoeve. www.capekarpa.nl

CITYBOKASHI is een groen innovatie ontwikkeld door Hoek Hoveniers waarmee groenresten lokaal verwerkt worden tot een bodemverbeteraar voor beplanting. De groenresten worden na bewerking 12 weken opgeslagen in de ‘Citybokashi’, een speciaal ontworpen element.

  1. De Nieuwe Boerenfamilie: de boer met een groep betrokkenen daaromheen: de uitvinder, de architect, de ambtenaar, de marketeer, de chefkok, de bankier, de jurist, de ontwerper… Samen gaan zij op zoek naar haalbare, logische en duurzame innovaties in het boerenbedrijf. Een programma van Foodhub brengt ze bij elkaar. In de Boerenversneller gaan in negen maanden tijd boeren op zoek naar innovatiemogelijkheden binnen hun bedrijf. Waar ligt financiële ruimte? Wat wil je veranderen? En wie heb je daarbij nodig? Deze Noord-Hollandse boer is vanuit de provincie Noord-Holland in 2019 gesponsord om deel te kunnen nemen aan dit acceleratieprogramma: https://www.denieuweboerenfamilie.nl/boy-griffioen.

Andere initiatieven waaraan is deelgenomen of opdracht voor is verstrekt zijn:

  • Provinciale uitwerking voor MKB-deal ministerie van Economische Zaken: Data Value Center Agri&Food MKB deal. Helaas is deze MKB deal niet door het ministerie in de eerste tranche van 2020 gehonoreerd. In samenwerking met Stichting Voedsel Verbindt wordt onderzocht of op een andere manier het dataprogramma kan starten ofwel voor de tweede tranche in maart 2020 kan worden ingediend.
  • Adviesrapport over de wijze waarop de provincie binnen de transitieopgave van het landbouw- en voedselsysteem haar rol(len) effectief óf effectiever kan inzetten.

Pijler Gebiedsinitiatieven

Deels vanuit aanbeveling 3 van hierboven bovengenoemd rapport, maar ook vanuit onze wens om de biodiversiteit, bodemvruchtbaarheid en waterkwaliteit in het landelijk gebied te vergroten, willen wij natuurinclusieve landbouw stimuleren in gebiedstrajecten en in ons eigen beheer:

  • Provinciaal pachtbeleid: Bij de gronduitgifte worden in alle geliberaliseerde pachtcontracten gebruiksvoorwaarden opgenomen die bijdragen aan de provinciale doelstellingen op de beleidsterreinen natuur (waaronder biodiversiteit), water (kwaliteit & kwantiteit) en duurzame landbouw (bodem & korte ketens). Zie voor meer informatie: https://www.noord-holland.nl/Loket/Vastgoed_en_grond/Verpachtingen.
  • Provinciaal grondbeleid: er wordt een eerste verkenning gedaan naar percelen grond in eigendom van de provincie (overhoeken of delen daarvan) ingericht zouden kunnen worden om (functionele agro)biodiversiteit te stimuleren of te ondersteunen. Te denken valt aan het inzetten van bermen en de aanleg van landschapselementen ten behoeve van de plaagdierbestrijding op de landbouwpercelen.
  • Greenbase Haarlemmermeer: aanleg van bloemrijke akkerranden en gewijzigd beheer van wegbermen en slootkanten levert niet vanzelf succes op. Vaak zien agrariërs ongewenste soorten zoals akkermelkdistel en andere akkeronkruiden toenemen die de productie op de akkers zelf verstoren. Er is lef nodig om ‘maximaal’ kort houden van begroeiing te verlaten, en af te gaan op deskundig advies en begeleiding om het juiste beheer op het juiste moment uit te voeren. Rapportage GreenBASE 2017-2018.
  • De Beemster: de gemeente Beemster heeft het startsein gegeven voor een agrarische toekomstvisie Beemster. In samenwerking met de stakeholders in De Beemster is eind 2019 een eerste processtap daarvoor gezet. Agenda van de agrarische toekomstvisie Beemster. In 2020 wordt verkend welke vervolgstappen er kunnen worden gemaakt.
  • Faciliteren uitwerking initiatief Boer ’n Buffel in het Noord Hollandse veenweidegebied. https://www.denieuweboerenfamilie.nl/oproepen-blog/olivier-en-emma

Pijler Netwerk

Om tegemoet te komen aan de aanbevelingen 4 en 5 hierboven bovengenoemd eindrapport willen we het netwerk faciliteren. Koplopers staan er vaak alleen voor en er vindt nog onvoldoende kennisdeling plaats over goede voorbeelden. Daarom wordt ingezet op het versterken van netwerken (online en offline), zowel binnen bestaande structuren als LTO-Noord, Greenports, Landbouwportaal als in netwerken in het veenweidegebied (o.a. met Wij.land), in polders en in regio’s met marktpartijen zoals CONO, FrieslandCampina en met nieuwe samenwerkingsstructuren zoals o.a. met Lab Oogst van Morgen, Stichting o.o, Innomics, (grond)fondsen en banken.

In 2018 heeft LTO Noord onder haar leden een enquête uitgevoerd. In die enquête gaf 96% van de leden aan in bodembeheermaatregelen, 89% in waterbeheermaatregelen en 91% in biodiversiteitsbeheer maatregelen te investeren. Percepties van ondernemers op investeringen in keteninnovaties binnen het natuurinclusieve verdienmodel lopen uiteen. Ondernemers die zich richtten op de (biologische) nichemarkt zijn positief gestemd. Ondernemers die gericht zijn op de exportmarkt ervaren in mindere mate dat ‘natuurinclusief’ een kans biedt voor het merk of reputatie van het bedrijf. Het concept natuurinclusieve landbouw schrikt deze groep ondernemers af omdat de natuurinclusieve bedrijfsvoering veelvuldig wordt gekoppeld aan biologische landbouw of landbouw binnen onder andere Natura2000 beheergebieden. Dit belemmerd kenniskruisbestuiving met betrekking tot duurzaam agrarisch bodem-, water- en biodiversiteitbeheer tussen de gangbare en biologische landbouw.

Om op gebiedsniveau inzicht te verschaffen waar en welke investeringen in kennis, geld, wet- en regelgeving nodig zijn voor de opschaling en draagvlakvergroting van natuurinclusieve verdienmodellen gaat LTO Noord de samenwerking aan met de 13 Noord-Hollandse LTO Noord-afdelingen, agrarische collectieven, Greenport Noord-Holland Noord, Milieufederatie Noord-Holland en de provincie Noord-Holland. Ook maken zij onderdeel uit van het samenwerkingsverband Deltaplan Biodiversiteitsherstel landelijk gebied.

Op het Groen Kapitaal congres in december 2018 ondertekenden veel Noord-Hollandse maatschappelijke partijen dat zij zich voor Natuurinclusieve landbouw wilden inzetten. Voor de collegeperiode 2019-2023 hadden zij een uitwerking opgesteld onder de titel GroenGoud waarin onderdelen voor natuur en de landbouw in Noord-Holland waren uitgewerkt. Dit plan is overhandigd door deze maatschappelijke partijen als inbreng voor de nieuwe collegeperiode 2019-2023. Niet alle onderdelen van het plan zijn door de coalitiepartijen overgenomen. Inmiddels is LTO Noord uit de coalitie GroenGoud gestapt.

Andere initiatieven waaraan is deelgenomen of opdracht voor is verstrekt zijn:

  • Groen kapitaal Congres 2018 voor een deel van de organisatiekosten.
  • Stichting Voedsel Verbindt 2019 voor het opstellen van het uitvoeringsprogramma 2020-2023 en deels voor de inhuur van de programmamanager (zie voedselverbindt.nl).
  • Versterken organisatie BIO-NH 2019 voor het opstellen van een plan van aanpak uitvoeringsagenda zie http://bio-nh.nl/

Meer informatie ook te verkrijgen via programmanagers natuurinclusieve landbouw:

Daniëlle Lieuwen lieuwend@noord-Holland.nl en Janny Gerritsen gerritsenj@noord-holland.nl

Volg Groen Kapitaal:

Tekst: Daniëlle Lieuwen en Janny Gerritsen