Hoe kan HHNK waterveiligheid en verhoging van biodiversiteit op de dijken combineren? Wat is dat nou precies waterveiligheid en waarover maken Henk Schipper en Richa Nanne zich extra druk?

 

Het klimaat verandert, we krijgen meer piekbuien, hittestress en meer droogte, de zeespiegel stijgt en de bodem daalt. Geen fijn vooruitzicht. Noord-Holland ligt voor meer dan drie kwart onder zeeniveau. Toch is het een van de veiligste delta’s van de wereld omdat de dijken goed op orde zijn en worden onderhouden. Daar weten Henk en Richa alles van. Maar zij hebben een speciale taak binnen het HHNK. Henk werkt als medewerker beheer ecologie samen met ecoloog Richa. Samen zetten zij zich in voor meer biodiversiteit op de dijken. En dijken, die zijn er in overvloed.

In totaal liggen er in de provincie Noord-Holland zo’n 1800 kilometer aan dijken die een enorme winst voor de biodiversiteit kunnen opleveren. Mits goed ingezaaid, op de juiste manier en het juiste moment onderhouden én bij voorkeur onderdeel zijn van een verbindingszone of bestaande stukken natuur aan elkaar kunnen verbinden. En dat is nog best lastig. Maar eerst even een kort stukje over het HHNK. Wat doet die club nou precies?

Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

 Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) heeft als voornaamste taak de waterveiligheid in de provincie Noord-Holland.

Het HHNK werkt aan drie onderwerpen:

  1. Kwantiteit:  Onderhoud waterlopen;
  2. Kwaliteit: Rioolwaterzuivering;
  3. Waterveiligheid:  het beschermen van inwoners tegen overstromingen.

In de kern dus water beheren, water keren en water zuiveren. En dat in het Hollands Noorderkwartier, het gebied boven het Noordzeekanaal inclusief het eiland Texel. We leggen je in het kort de constructie uit. Een waterschap is een overheidsorganisatie, net zoals de Rijksoverheid, de provincies en de gemeenten. Het algemeen bestuur van een waterschap bestaat uit vertegenwoordigers van belanghebbenden, zoals inwoners, boeren, bedrijven en beheerders van natuurterreinen.

Het dagelijks bestuur van een waterschap bestaat uit de dijkgraaf en een aantal andere leden. Dit bestuur is verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van het beleid van het waterschap. De dijkgraaf is de voorzitter van een waterschap. De functie is vergelijkbaar met die van een burgemeester in een gemeente. Op 15 maart 2023 zijn er in Nederland weer Waterschapsverkiezingen. Het hoogheemraadschap heeft een democratisch gekozen bestuur. Omdat je waterschapsbelasting betaalt, heb je ook invloed op de manier waarop dat geld wordt besteed. Er zijn in Nederland 21 waterschappen.

 

Het nadeel van klepelen

Henk: ”Op dit moment worden nog veel bermen en dijken geklepeld. Klepelen is een maaimethode waarbij een snel ronddraaiende cilinder met klepels al het gras in stukjes klepelt. Nadeel hierbij is dat ook het aanwezige zwerfvuil in minuscule niet meer opruimbare stukjes wordt mee wordt geklepeld. Verder blijft het gras over het algemeen gewoon liggen. Deze hopen gras gaan na verloop van tijd stinken en rotten waardoor kruidenrijke vegetatie verstikt en verdwijnt. Ook de bodem wordt voedselrijker waardoor ruigtekruiden overblijven. Ook voor insecten is deze methode desastreus; het leefgebied, voedsel en de populatie op zich wordt grotendeels vernietigd. Bij inzet van klepelen verlies je ongeveer 80% van de insecten, bij klepelen waarbij het maaisel wordt afgezogen zelfs 90%. Dit is allemaal niet zo goed voor de biodiversiteit.” De afgelopen 120 jaar zijn we 85% van de Nederlandse soorten kwijtgeraakt….

Ecologisch bermbeheer, waaronder sinusmaaien is een betere manier van bermbeheer, -en dijkbeheer. Sinusmaaien is een innovatieve maaimethode in slingers of golven. Op die manier ontstaan windluwe plekjes, vochtige of drogere omgevingen en koelere of warmere zones. Zo vinden verschillende dieren en planten hun beste plek, met genoeg eten en kansen om zich voort te planten. Zo kan er een mengeling ontstaan van allerlei soorten bloemen en planten met een langere bloeiperiode. Het sinusmaaien zorgt eveneens voor het ontstaan van meer schuilplaatsen voor bijvoorbeeld konijnen, hazen, muizen en amfibieën. Tijdens het maaien gebruiken we het liefst lichte machines, dit is beter voor de bodem. Ook gebruiken we bij voorkeur een schijvenmaaier (30% verlies van insecten) of een messenbalk (10% verlies van insecten). Dijkbeheer is noodzakelijk omdat dijkinspecties dan mogelijk blijven en door de afvoer van het maaisel krijgen kruiden de kans om tot bloei te komen en te kunnen concurreren met snelgroeiende ruigere plantensoorten.

Terug naar Henk en Richa en hun bloemrijke dijken

Toen Henk tijdens zijn werk als gebiedsbeheerder actief was had hij al grote interesse in biodiversiteit. In overleg met zijn leidinggevende heeft hij in 2018 een opleiding gevolgd welke samenviel met een veranderende visie van HHNK om biodiversiteit te integreren binnen de organisatie. Deze koersverandering moest worden begeleid, dus Henk viel met zijn neus in de boter. De drie belangrijkste speerpunten zijn: bevordering van kruidenrijke vegetatie op de dijken; monitoring en vastlegging van de resultaten in de nationale database van Floron; het integreren van de certificering van Kleurkeur bij de aannemers en de eigen onderhoudsdienst.

In het werkgebied zijn er op 10 dijken ongeveer 64 bloemvakken ingezaaid waarvan steekproefsgewijs de ontwikkeling wordt gemonitord en waarvan waar nodig het beheer wordt bijgestuurd. Hiervan liggen 29 proefvlakken in de Mijzenpolder, die zich verspreiden over 11,6 kilometer. Door het vegetatieonderzoek wordt tijdens het bloeiseizoen het nectaraanbod voor insecten inzichtelijk middels de Nectarindex. Op verschillende locaties scoren ze daar steevast een 5 op, het hoogst haalbare. Je kunt je voorstellen hoe trots ze beiden hierop zijn. Door het tijdig maaien en de afvoer van het maaisel wordt spontane groei van gebiedseigen bloemen en kruiden gestimuleerd.. En dat is nogal wat! Dagelijks houden zij op MijnBermBloeit nauwkeurig bij wat de opbrengst is. Hieruit komt een maaiadvies maar in de praktijk verschilt het maaimoment jaarlijks. Samen lopen we een klein stukje de dijk op. De Ringdijk Mijzenpolder om precies te zijn. Op de 1m2 die we bekijken komen meer dan 40 soorten voor. Madeliefjes, Slangenlook, Streepzaad, Rode klaver, maar ook Knoopkruid, Glad walstro, Duizendblad, Kleine klaver en het op de Rode Lijst staande Beemdkroon.

Henk gaat over negen maanden met pensioen en hoopt dat zijn mooie werk voortgezet gaat worden. Henk: “Het mag niet alleen een kostenkwestie blijven. De basis is biodiversiteit en we moeten met bestuurders, gemeenten en inwoners er alles aan doen om die te verhogen. Als je hoort en ziet wat ik dagelijks ervaar, dan wil je dat gezoem en de mooie uitzichten toch behouden?”

Tekst en fotografie: Rogier Reker